مطالعه فضاهای همگانی با بهره گیری از تکنیک یان گل
در طراحی پل باغ علامه از تکنیک یان گل برای تعیین کاربری های مورد نیاز بر روی پل که جز فضاهای همگانی شهر تهران محسوب می شود، استفاده شد. در ادامه توضیح مختصری از این تکنیک و روشهای آن ارائه خواهد شد.
گروه معماری یان گل[1] یکی از پیشروان طراحی شهری مردم‌محور در سطح جهان بوده و در بیش از ۵۰ کشور و ۲۵۰ شهر در سراسر جهان پروژه دارد. هدف این گروه ساخت شهرهایی برای مردم بوده و رویکردی برای مطالعه فضاهای همگانی و خدماتی در مقیاس‌های مختلف، از چشم‌اندازهای استراتژیک تا طراحی و اجرا ارائه می‌دهد.
رویکرد یان گل برای طراحی فضای همگانی، شامل استفاده از مجموعه‌ای از ابزارها برای سنجش فضا، به‌ویژه از نظر خصوصیات فیزیکی و اجتماعی و گروه‌های استفاده‌کننده از آن و تبلور نتایج این مطالعات در طراحی فضای همگانی با بهره‌گیری از رویکرد مشارکتی است. این گروه از یک چرخه متشکل از پنج مرحله برنامه‌ریزی، طراحی، اجرا، سنجش و اصلاح و تطبیق برای مطالعه و طراحی فضای همگانی استفاده می‌کند.
در این فرایند به‌منظور سنجش فضا از مجموعه‌ای از ابزارها چون مصاحبه، تهیۀ پرسشنامه و مشاهده استفاده می‌شود. در این راستا یان‌گل از ۸ تکنیک برای مطالعه و سنجش فضای همگانی نام می‌برد که این تکنیک‌ها عبارتند از:
شمارش (Counting)
تبدیل به نقشه کردن (Mapping)
ترسیم حرکت و یا ردیابی (Tracing)
پیگرد و یا تعقیب سایه‌به‌سایه (Tracking)
ردگیری (Looking for Traces)
عکس‌برداری (Photographing)
یادداشت روزانه یا خاطره‌نویسی (Keeping a Diary)
پیاده‌روی آزمایشی (Test Walks)
هدف از مطالعه و انتخاب ابزارهای مناسب در تکنیک یان گل
هدف، بودجه، زمان و شرایط محلی بر انتخاب ابزارهای مناسب برای مطالعۀ فضا اثرگذارند. در یک پروژه انتخاب ابزارهای مناسب به این امر بستگی دارد که آیا فضای مورد مطالعه یک فضای نامحدود، خیابان، محدودۀ خاصی از شهر یا کل شهر است. حتی برای یک فضای فاقد لبه‌های مشخص، مطالعۀ بستر تاریخی، فیزیکی، فرهنگی و اقلیمی واجد اهمیت است، که این امر از طریق کاربرد یک روش خاص امکان‌پذیر نبوده و نیاز به ترکیب ابزارهای مختلف سنجش فضاست.
انتخاب روزها- باد و شرایط آب‌و‌هوایی
هدف مطالعه و شرایط محلی مشخص‌کنندۀ این امر است که چه بازۀ زمانی برای سنجش فضا در تکنیک یان گل مناسب است. اگر فضای مورد مطالعه، یک فضای فعال در شب است، ساعت‌های قبل و بعد از نیمه شب اهمیت دارد. اگر محیط مسکونی است شاید جمع‌آوری داده‌ها در یک بازۀ زمانی تا عصر مناسب است. برای یک فضای بازی زمان مناسب بررسی در عصر است. علاوه بر این بین مطالعۀ فضا در طی روزهای هفته و آخر هفته به‌دلیل تغییر الگوهای فعالیتی، تفاوت بارزی وجود دارد.
شرایط آب‌و‌هوایی یکی دیگر از عوامل موثر محسوب می‌شود. آب‌و‌هوای خوب بهترین شرایط را برای فعالیت‌های جمعی بیرونی فراهم می‌کند. در مطالعه‌ی فضای همگانی مهمترین معیار آب‌و‌هوایی است که بهترین شرایط را برای فعالیت‌های جمعی بیرونی، به ویژه فعالیت‌های مرتبط با ماندن در فضا فراهم می‌کند. در صورت نیاز می‌توان دو بازۀ زمانی متفاوت در دو روز مختلف را در نظر گرفت. آب‌و‌هوا تنها عامل موثر در انتخاب روز بررسی در تکنیک یان گل نیست، عوامل دیگری چون حضور یک گروه از مردم در فضا در نتیجه یک رویداد خاص از دیگر موارد موثر محسوب می‌شوند.
انتخاب ابزارها- اتوماتیک و یا دستی در تکنیک یان گل
انتخاب نوع ابزار در روش یان گل، اتوماتیک و یا دستی به وسعت مطالعه و قیمت ابزارها بستگی دارد. امروزه از تجهیزات فنی بیشتری نسبت به گذشته برای سنجش فضا در روش یان گل استفاده می‌شود. یکی از موارد استفاده از این ابزارها، ارزیابی دقیق داده‌های جمع‌آوری شده است که می‌تواند به اندازۀ مشاهدۀ مستقیم زمان‌بر باشد.
ابزارهای ساده و عمدتا رایگان تکنیک یان گل
تمام ابزارهای مورد استفاده برای مطالعۀ فضای همگانی با روش یان گل، به دنبال بهبود شرایط زندگی مردم در شهر از طریق شناخت الگوهای فعالیتی آن‌ها و جمع‌آوری داده‌هایی برای ارزیابی روند ساخت شهر برای مردم است. عملکرد ابزارها در عمل بسیار مهم است. ابزارها می‌توانند برای انجام یک کار خاص مورد استفاده قرار بگیرند و با توسعه اجتماعی، تکنولوژیک و حرفه‌ای هماهنگ باشند. به‌طور عمومی ابزارها ساده و سریع هستند و مطالعات می‌توانند با یک بودجه متوسط صورت گیرند. به‌طور مثال در روش یان‌گل ابزارها بسیار ساده هستند و عموماً شامل یک مداد، یک خودکار، کاغذ و شاید یک شمارنده هستند.
تمرکز روی پرسش‌های چه کسی؟ چه چیزی؟ کجا؟ و سایر پرسش‌های پایه‌ای می‌تواند دانش همگانی نسبت به رفتار در فضاهای همگانی و موضوعات خاص را در عرصۀ عمل ارتقا دهد. مطالعه روی این پرسش‌های کلیدی می‌تواند مستندات و آگاهی درمورد الگوهای رفتاری را بهبود دهد و دلایل انتخاب مکان‌های خاص توسط مردم را روشن کند.
مشاهده، عنصر کلیدی هر مطالعۀ فضای عمومی محسوب می‌شود. ابزارهای مختلف برای جمع‌آوری و ساختارمند کردن داده‌ها به کار می‌روند، در این راستا انتخاب ابزار مناسب با هدف پروژه و انعطاف‌پذیری آن بسیار واجد اهمیت است.
به‌منظور مقایسۀ نتایج در طول یک مطالعه، یا مقایسۀ نتایج یک مطالعه با سایر مطالعات در یک مکان یا مکان‌های دیگر، انتخاب زمان و شرایط مناسب و دقیق برای برداشت اطلاعات بسیار اهمیت دارد. در این راستا بایستی توجه ویژه‌ای به شرایط آب‌و‌هوایی و زمان در طول روز، هفته و ماه داشت.
[1]. Gehl Architects
پروژه های گروه معماری کارند
