مینیمالیسم برادران آیرس ماتئوس- معماری مینیمال

مقاله “در جستجوی جوهر چیزها : مینیمالیسم برادران آیرس ماتئوس” با رویکرد تعریف معماری مینیمال در مجله معمار شماره 98-مرداد و شهریور 95 منتشر شده است

مقدمه

برادران آیرس ماتئوس هیچگاه به روشنی به مینیمالیست بودن خود اشاره نکرده اند. با این حال واژه ها و فرمهایی که به کار می برند اشاره واضحی به این سبک دارد. ارائه تعریفی روشن و یکدست از معماری مینیمال دشوار است، برخی آن را “ادامه بی رمق مدرنیسم و سبکی جدا شده از بستر تاریخی مدرنیسم و محدود شدن آن به پدیده ای مصالح محور” می دانستند. برخی نیز آن را ” یک واکنش در مقابل هیاهوی پست مدرنیسم و تصمیم برای حرکت به سوی فروکاست گرایی در تقابل با زیاده روی های فرمالیستی دهه 80″ قلمداد کردند.

تعریف معماری مینیمال

منتقدان متعدد، ویژگی های متنوعی را برای معماری مینیمال ذکر کرده اند. مونتانر به سال 1993 خصوصیات مینیمالیسم را چنین بر می شمرد: انسجام هندسی، تکرار، دقت فنی و جسمانیت، تمامیت و سادگی، تحریف مقیاس، حکمفرمایی فرم ساختاری و پرداخت خالص و ساده. برتونی طراح ایتالیایی رویکردی کاملا متفاوت به مینیمالیسم دارد : ” مینیمالیسم یک سبک نیست، یک رفتار است، یک روش بودن است، یک عکس العمل بنیادین به آلودگی دیداری و عوام زدگی است. عطشی است برای جوهر و ذات چیزها به جای ظاهر آن ها”.

منتقدین انگلیسی نیز سهم به سزایی در تلاش برای یافتن مشخصه های اصلی معماری مینیمال دارند : ” معماری ای کاسته شده که شامل سادگی، خطی بودن، حداقل رنگ و نازک کاری و حداکثر دقت و باریک بینی است” ” کمال و کیفیت یک شی زمانی به دست می آید که دیگر نمی توان چیزی از آن کاست. زمانی که تمامی اجزا و جزییات و اتصالات برای رسیدن به جوهر اصلی خود به حداقل رسیده اند” ” کاستن معماری به کانسپتهای نخستین و آغازین فضا، نور و جرم”.

ژاپن و معماری مینیمال

در این میان معماری مینیمال ژاپن که بیش تر از طریق معمارانی چون تادائو آندو در ایران شناخته شده است، داستانی متفاوت دارد؛ ریشه های آن را در فرهنگ ذن و تاکید آن بر تهی بودگی و معنویت بودایی می توان جست.
علاوه بر مشخصات فوق الذکر، یکی از مهمترین مشخصه های مینیمالیسم، زیر سوال بردن مفهوم “ساختار” در اثر است. مینیمالیست ها گرچه در خصلت فروکاست گرایی وام دار مدرنیسم هستند اما با طرد مفهوم ساختار عملا از مدرنیسم عبور می کنند. یعنی مفهوم “کل برساخته از اجزا” را که هدفش ایجاد تعادل یا بازنمایی شیوه ساخت است منتفی کرده و اساسا کل را فاقد اجزا و ساختار به نمایش می گذارند.

زیبایی شناسی مینیمال به موجودیتی همگن و کلیتی واحد معطوف است. این امر موجب آشنایی زدایی از ساختمانهای مدرن اولیه است که تاکید بر نمایاندن شیوه ساخت و کل متشکل از اجزائی چون سقف، ستون و دیوار، جزئی از رسالت های آن به شمار می رفت.

خانه ای در لیریا- نمونه ای از معماری مینیمال

“خانه ای در لیریا، اثر برادران آیرس ماتئوس، کهن الگویی نمادین است از خانه که گویی بی کم و کاست از درون داستانهای کهن کودکان بیرون آمده است. حجمی بسته و سنگین به رنگ سفید در میان بستری مخملین و سبز رنگ در زیر نور خورشید همانند خیالی آرام آرمیده است. آنچه بیننده را شگفت زده می کند این است که فضاهای خانه از جداره های شیری رنگ آن نور نمی گیرند. با این حال، تصاویر، فضاهای داخلی را غرق در نور نشان می دهند.

تنها بازشو در جداره ورودی ساختمان از باغ، فضاهای نشیمن را به نمایش می گذارد که در اطراف ویدی که قلب خانه را شکافته و تا 3 طبقه امتداد یافته، قرارگرفته اند. در چهار گوشه خانه، در دل زمین حیاط خلوتهای چهارگوش، زمین را شکافته اند تا نور خورشید را به اتاق های خواب زیرین برسانند. طبقه ای در زیر دیوارهای ساختمان که همانند ریشه ای ناپیدا برای آن عمل می کند.”
زمینی که خانه در آن قرارگرفته، در دامنه های لیریا در بلندیهای مشرف بر شهر قدیم واقع شده است. خانه، سه طبقه دارد و به روشنی حوزه فضاهای خصوصی و عمومی در دو تراز متفاوت ساماندهی شده اند. بنا چهار اتاق خواب دارد و مساحتی در حدود 300 متر مربع.

ویژگی ها

چه ویژگیهایی در این بناست که تجربه آن را این چنین یگانه می سازد؟ بنا سخت و استوار است. گویی نه تنها به زمین چسبیده که بر خلاف سنت اولیه معماری مدرن در جداسازی ساختمان از زمین و استمرار فضایی در پیلوت، در آن ریشه دوانده است. طراح با استفاده از اختلاف تراز میان خیابان و حیاط، بخش اعظم برنامه فیزیکی شامل فضاهای خصوصی را در زیر زمین ساماندهی کرده است. هر فضا حیاط خلوت خود را دارد و ورودی خصوصی ساختمان و پارکینگ در این تراز قرار دارد.

ریشه دواندن به عنوان استعاره ای از ماندگاری و تعلق به زمین است. آیریس ماتئوس با تایید اختلاف عمیق میان ایده ماندگاری در پروژه هایش با ایده موقتی بودن و ناملموس معماری مدرن چنین می گوید:” معماری هنر ماندگاری است نه زودگذری… البته مساله ماندگاری از جنبه استعاری اش برای ما جالب است. گرچه محصول معماری به عنوان یک بنا واقعا جاودانه نیست، اما اصلی که معماری به آن معطوف است می تواند جاودانه باشد. وجه جذاب ماندگاری برای ما، ماندگاری ایده است”

مدفون شدن بخش عمده ای از کاربریها ، کاربرد دیگری نیز دارد. معمار با این ترفند، عملا مقیاس پروژه را برای هماهنگی با سایت و بافت روستا تحریف نموده است. وی می گوید ارتباط پروژه هایش را با بافت سنتی شهرهای پرتقال از طریق ایجاد مقیاس هماهنگ با دانه های بافت و نه از طریق زبان فرم، مصالح و یا رنگ برقرار می کند.

ویژگی دیگر این پروژه، سنگینی و جسمانیت آن است. پروژه، سنگین و برخلاف سنت رایج مدرنیسم مبنی بر کم کردن مصالح و شفافیت بنا، بسته و کم روزن است. برادران آیرس ماتئوس جسمانیت بنا را به عنوان کلیدی برای فهم معماری مینیمال شان در تقابل با سبک سازی معماری مدرن می دانند.

مصالح-معماری مینیمال

در مصالح به کار رفته در بنا، اثری از فرآیند ساخت وجود ندارد. در این حالت مصالح به جنبه دیداری فروکاسته شده و از دیگر جنبه های فیزیکی مانند ویژگیهای لمسی و غیره تهی می شوند تا در خدمت ارزش های والاتری چون هندسه، فضا و حجم باشند. از تغییر در مصالح اجتناب شده تا یکپارچگی در تمامی اجزای بنا حس شود.

پوشاندن تمامی اجزا با رنگ سفید متضمن دستیابی به این هدف است، به گونه ای که حتی سقف نیز روکشی نامتعارف از رنگ و گچ دارد. معمار می گوید بهره گیری از یک سیستم مدرن و جدید عایق سازی این امر را ممکن ساخته است. این جسمانیت، ویژگی دیگری را نیز به همراه دارد و آن تشدید حس “درون گرایی” و”درون بودگی” است.

فضا و گسترش افقی

مهمترین اتفاق بنا در درون این حجم رخ داده است، ویدی که نقش نوررسانی به فضاهای خانه را بر عهده دارد، شکافی است در حجم که با دقت از بازشو در بام آغاز می گردد و به زیر زمین ادامه می یابد. جداره های آن یا دیوارهایی کاملا بسته است یا پنجره هایی است قدی از سقف تا کف، گویی معمار با وسواسی خستگی ناپذیر تلاش دارد تا این شکاف بخشی از کلیت حجم ادراک گردد. از طرفی ساختار فضایی پروژه علی الخصوص در طبقه زیرین به نحوی است که با طولانی شدن راهروها و قرارگیری اتاق خوابها درون زمین، به فضاها عمق بخشیده و از طریق کشدار کردن فرآیند وصول به اتاقها، بر این “درون بودگی” تاکید می ورزد.

پروژه با منتفی کردن گسترش افقی اش از طریق تحریف مقیاس و ایجاد یک وید 3 طبقه احساس عمودیت را در خانه تقویت می نماید. ساختمانی که امکان زندگی در سه تراز زیرزمین، همکف و طبقه اول را برای کاربر حاضر ساخته و به آن بیانی معمارانه داده است.

ترسیم ها- معماری مینیمال

نحوه ارائه مدارک پروژه نیز مختص به برادران آیرس ماتئوس است. استفاده از دو رنگ سفید و سیاه نه برای نشان دادن خالی و پر در نقشه ها، که برای متمایز کردن فضاهای زیست از فضاهای خدماتی می باشد. در واقع این شیوه ارائه با تیره نمودن کمدها و فضاهای خدماتی، علاوه بر این که استعاره ای امروزین از پلان های قدیمی با جرزهایی عمیق است، بیانی کهن الگویی از تکتونیک و ساختار به دست می دهد.

برادران آیرس ماتئوس در طرح این پروژه و پروژه های دیگر، تعمدی در خصوص عدم نمایش عناصر سازه ای دارد. پوشاندن ضخامت سقف ها در نما برای مثال در پروژه “خانه سالمندان واقع در آلکاچر دو سال” و عدم نمایش عناصر سازه ای در خانه لیرا، در این راستا است.

برادران آیرس ماتئوس به عنوان معمارانی مینیمالیست و با هدف بیان جوهر فضا، تمامی قواعد معماری مدرن را در آشکار ساختن کلیت بنا به عنوان یک ساختار- کل متشکل از اجزایی که آن اجزا به نحوی اشاره به نحوه ساخت یا شیوه انتقال نیرو دارند- به چالش کشیده و از این طریق بنا را خیالی و سورئال به ما می نمایانند. بنا به مثابه تصویری کهن الگویی از خانه

• این نوشتار بر مبنای خوانش دو مقاله خانه ای در آلکوباکا در مجله architectural review, april 2013 و مقاله خانه ای در لیرا در مجله architectural record april 2011 همراه با شرح نظرات نویسندگان تالیف شده است.
• معماری مینیمال و مینیمالیسم را برای دوری از سوء فهم، عینا استفاده کرده ایم.