کشاورزی شهری
کشاورزی شهری یکی از موضوعاتی است که در طراحی برخی از پروژه های خود مانند مرکز اجتماعی شهر جدید صدرا، مجموعه تفریحی غار علی صدر ، پل باغ نیایش و پارک هفتم تیر یزد مد نظر قرار داده ایم. موضوعی که توجه به آن می تواند فضای شهری ای جذاب و تعاملی برای شهروندان ایجاد نماید.
“زراعت اولین ظرف بروز فرهنگ است. زمانی که انسان روی زمینی برای کشت مستقر شود و توشه‌ای برای آینده نامعلوم فراهم کند، آن هنگام فرصت و انگیزه‌ای برای مدنیت خواهد یافت. در همین فرصت ناچیز امنیت (ذخیره‌ی قابل اتکایی از آب و غذا) کلبه‌اش، معبدش و مدرسه‌اش را بنا می‌کند، ابزار کارآمد می‌سازد، سگ و چارپایان را اهلی می‌کند و در آخر یاد می‌گیرد با نظم و روزمرگی بسازد، طول عمرش را افزایش دهد و دست‌آورد ذهنی و معنوی بیشتری نسبت به پیشینیان گونه‌ی خود باقی بگذارد….فرهنگ به کشاورزی دلالت می‌کند، اما تمدن رو به شهرنشینی دارد.”
ویل دورانت، تاریخ تمدن، جلد یک، بخش یک – چگونگی مدنیت
تعریف
به طور خلاصه زراعت شهری را می توان پرورش گیاه و دام داخل یا حاشیه شهر تعریف نمود. وجه تمایز زراعت شهری با زراعت روستایی، ادغام این نوع کشت با اقتصاد و بوم شهری است. زراعت شهری با اکوسیستم شهری به اشکال مختلف تلفیق می‌شود: اشکالی چون استخدام ساکنین شهر، به کارگیری منابع دورریز شهر (مانند فضولات طبیعی به عنوان کود و فاضلاب برای آبیاری)، ارتباط مستقیم با مصرف‌کنندگان، تاثیر مستقیم بر زیست‌بوم شهر (مفید و مضر)، تامین بخشی از چرخه غذایی شهر، تاثیر گرفتن از سیاست‌ها و برنامه‌های شهری و غیره.
کشاورزی شهری نه یادبودی از گذشته است که در گذر زمان از میان برود (کشت شهری با رشد شهر افزایش می‌یابد) و نه لزوما محدود به مهاجران از روستا است که خانه‌های خود را در روستا از دست داده‌اند؛ بلکه بخشی جدایی ناپذیر از سیستم شهری است. کشاورزی شهری در گذشته بوده و در آینده نیز خواهد بود. چیزی که جدید است، رویکرد دولت‌ها به این نوع کشاورزی و به رسمیت شناختن و سیاست‌گذاری درباره آن است.
پیشینه
ایده یافتن جایگزین تولید غذا فارغ از کشت روستایی و واردات از خارج، جدید نیست و در زمان جنگ‌ها و «رکود بزرگ» هنگام شدت گرفتن قحطی غذا به کار گرفته شده. در سال ۱۸۹۳ میلادی، شهروندان رنجور و در اعتصاب دیترویت، با تشویق شهردار اقدام به تولید سیب‌زمینی کردند. ایده شهردار این بود که این تصمیم در نهایت موجب تولید ثروت، تامین غذا و مقاومت در برابر قحطی شود.تحت تاثیر جنبش باغ‌های اجتماعی آمریکا در دهه ۶۰ میلادی، تعدادی باغ اجتماعی در انگلستان ساخته شدند. در پی آن اولین مزرعه شهری در سال ۱۹۷۲ در لندن ساخته شد که با الهام از مزارع کودکان هلند، مشتمل بر حیوانات مزرعه و فضای باغبانی بود. در سال ۱۹۷۹ در ملبورن مزرعه کودکان کالینگوود روی زمین‌های زراعی ابوتز فورد ساخته شد.اولین و بزرگترین باغ بام نیویورک هم در سال ۲۰۱۰ ساخته شد و دو سال بعد باغ بام بزرگتری به آن پیوست، که هردو نتیجه برنامه‌های حمایتی شهرداری از جمله «تخفیف مالیاتی بام سبز» و «برنامه یارانه زیرساخت سبز» بودند.
مزایا
رشد سریع شهرها در کشورهای در حال توسعه، فشار زیادی را بر سیستم تامین غذای شهری در پی دارد. زراعت در انواع آن (گل‌کاری، دام‌پروری، ماهی‌گیری، جنگل‌داری و تولید علوفه و شیر) در حال گسترش در شهرها است. زراعت شهری غذای تازه تولید می‌کند، اشتغال را افزایش می‌دهد، فضولات شهری را بازیافت می‌کند، کمربند سبز برای شهر محسوب می شود و استقامت شهرها را در برابر تغییرات اقلیمی بالا می‌برد.
انواع کشاورزی شهری
هر پروژه کشاورزی شهری در پاسخ به نیازها و فرصت‌های خاص آن جامعه، سازمان، یا موقعیت به وجود می‌آید. هیچ دو فضای در حال رشد یکسان نیستند، ممکن است توسط داوطلبان و یا کارکنان نگهداری شوند، مبالغ ناچیز یا در اندازه ملی بودجه داشته باشند و یا حتی با یکی از ده‌ها نهاد متفاوت که زمین را مدیریت می‌کنند مرتبط باشد. برای اهداف این پروژه، چهار دسته سایت کشاورزی شناسایی شد: مزارع و باغ‌های سازمانی، مزارع تجاری، باغ‌های اجتماعی و مزارع اشتراکی.
هر دسته ویژگی‌های خاص خود را دارد، در عین حال بسیاری از مزارع و باغ‌ها اهداف و شیوه‌های مشابه را به اشتراک می‌گذارند و تعیین مرز برای هر یک رو دشوارتر می سازد.
نمونه‌های موردی
CERES, Melbourne, Australia
پارک محیط‌زیست اجتماعی CERES، یا مرکز آموزش و پژوهش استراتژی‌های محیطی با مساحتی حدود ۴۰۰۰۰ متر مربع در مرکز شهر برانزویک ملبورن، استرالیا واقع است و نام آن از سرس الهه کشاورزی در اساطیر روم گرفته شده‌است.
در واقع CERES موسسه خیریه‌ای است با هدف «حفاظت و ارتقای محیط طبیعی و شامل فضاهایی برای اطلاع‌رسانی و آموزش به منظور افزایش درک اثرات انسانی بر محیط طبیعی» است. برای رسیدن به این هدف، با ساختن «مکان آموزش و فعالیت گروهی»، در پی خلق راه‌های جدید هم‌زیستی است:
روش هایی سودمند برای محیط، عدالت برای جامعه، راضی کننده از دید اقتصادی و سرشار از جنبه های فرهنگی و پرورش معنوی.
پارک ۴ هکتاری در مجاورت رودخانه زیبای (Merry Creek) قرار دارد و شامل فضاهای زیر است:
- گلخانه تخصصی کشاورزی زیستی، بومیان و غذاهای گیاهی
- فروشگاه محصولات ارگانیک
- باغ‌های اجتماعی
- کافه
- آشپزخانه اجتماعی
- پیاده‌راه آموزشی
- پارک انرژی
- سالن‌های برگزاری مراسم
- اتاقک دوچرخه: گروهی از داوطلبان که دوچرخه‌ها را بازسازی و تعمیر می‌کنند
- ساختمان حفاظت، بررسی و پژوهش آب شهری – پروژه‌های آب پایدار
- The EcoHouse، اطلاع‌رسانی درباره‌ی روش‌های روزآمد زندگی پایدار
رویدادهای بسیاری در CERES مانند تورهای آموزشی آخر هفته و مراسم خصوصی برگزار می‌شوند. CERES همچنین محلی جذاب و محبوب برای مدارس و محققان جوان است و حدود ۶۰،۰۰۰ دانش‌آموز در سال از آن بازدید می‌کنند و ورودی آن رایگان است.
CERES بخشی از هزینه‌های خود را از برنامه‌های خود، کافه و رویدادها، و بخشی را از کمک‌های مالی چند حامی دولتی و خصوصی تامین می‌کند. بخشی از نیروهای پارک هم به صورت داوطلبانه در آن مشغول کارند.
Gary Comer Youth Center, Chicago
مرکز جوانان گری کورمر در شیکاگو، مرکز آموزش فوق برنامه برای جوانان و بزرگسالان بخش جنوبی شیکاگو است. این پروژه توسط «گری کورمر» و به عنوان ادای دین به جامعه‌اش پایه‌گذاری شد. این مجموعه در محله گرند کراسینگ، محله ای که خانواده‌ها با مشکلات اقتصادی زیادی درگیرند، قرار دارد و مکان امنی را برای آموزش و بازپروری جوانان فراهم می سازد. باغ این مرکز که در قلب آن قرار گرفته نیز محیطی سالم برای بهره بردن از آرامش و زیبایی طبیعت در فضایی دور از خشونت محله ایجاد کرده است.
باغ بام این مرکز، کلاسی است در فضای باز و دروسی چون ریاضی، گل‌کاری، آشپزی و تجارت در آن تدریس می‌شود و دانش‌آموزان را برای کالج و فضای کار آماده می‌کند. گستره خدمات آموزشی این مرکز به هیچ سنی محدود نیست و همه علاقمندان به یادگیری مهارت‌های باغبانی می‌توانند در آن شرکت کنند.
مرکز جوانان گری کومر سالیانه نیم تن میوه و سبزی تولید می‌کند و هر روز ۱۷۵ کودک با این محصولات در مرکز تغذیه می‌شوند. باقی محصولات هم بین ۴ رستوران نزدیک و بازار کشاورزان محلی تقسیم می‌شود.
Value Farm, Shenzhen, Hong Kong
این مزرعه در واقع در تلاقی سه موضوع معماری، کشاورزی شهری و تحولات شهری بنا شده و در جستجوی راه‌های ادغام کشاورزی در شهر با ساختمان‌های عمومی است. همراه با رواج باغ بام‌ها در هنگ کنگ و بازسازی گسترده بازار سنتی و مرکزی خیابان گراهام، ولیوفارم در واقع آزمایش ایده‌ی تبدیل بام این بازار در حال بازسازی به فضای کشت است.این مزرعه در زمینی به وسعت۲۰۰۰ متر مربعی در کنار یک کارخانه شکل گرفته است. چینه‌های آجر چیده شده، حالت‌ها و عمق‌های مختلف مورد نیاز گیاهان مختلف برای کشت روی یک بام را می‌آزماید، پله‌های اصلی تبدیل به سکوهای آجری و غرفه‌های باز شده‌اند تا فعالیت‌های آتی را در خود جای دهند. جمع‌آوری منابع آب های سطحی در حوضچه آبیاری، سیستم مرکزی لوله کشی، گلخانه، اتاق نمایش و نمایشگاه ها از امکانات دیگر این مجموعه‌اند.
رویدادهایی چون فستیوال کاشت و برداشت، موجب افزایش تعاملات مردم محلی، اساتید و بازدیدکنندگان شده است. این مزرعه- به عنوان فضایی پیش گام برای شهری در حال تغییر که در برابر بازپروری و سالم سازی خود مسوول است- به دنبال آن است تا از خلال تولید غذا، بو و طعم و مزه و فضای سبز با روشی غیر معمول و تعاملی، ارزشی جدید برای شهر هنگ کنگ تعریف نماید.
Sole Food, Vancouver
مزارع خیابانی سول فود، پروژه کشاورزی شهری در شهر ونکوور کاناداست. هدف این پروژه فراهم کردن شغل، مهارت کشاورزی و همراهی کردن با جامعه کشاورزان و غذادوستان برای ساکنین کم درآمد محله ایست ساید است. این شرکت تابع شرکت «کالتیویت کانادا»ست. خیریه‌ای ملی برای توسعه پروژه‌های اجتماعی، زیست محیطی و انسانی. سول فود بزرگترین مزرعه شهری در ونکوور است. همه کشت این مزرعه در روی زمین و داخل گلدان‌های بزرگ انجام می‌شود. در صورت نیاز در ۴۸ ساعت می‌توان کل مجموعه را جابجا کرد.
