شهرسازی تاکتیکی

مفهوم شهرسازی تاکتیکی در سال 2011 توسط عده‌ای از شهرسازان جوان مانند مایک لیدون و آنتونی گارسیا به منظور اقدام کوتاه‌مدت، و تغییر طولانی‌مدت در آمریکای شمالی مطرح شد. شهرسازی تاکتیکی بر اساس یک رویکرد تکرارشونده پایین به بالا رخ می‌دهد که فرصت‌هایی را برای به کاربستن راه‌های انعطاف‌پذیرتر، مشارکت محور و نوآورانه پدید می آورد. در واقع شهرسازی تاکتیکی مجموعه اقدامات واقع گرایانه‌ی کوتاه مدتی است که به منظور توسعه سرمایه اجتماعی و با تمرکز بر رویکرد محلی در یک رویکرد فازی، به سوی تغییرات دائمی رهنمون می شود. لذا این مفهوم می‌تواند بیان گسترده‌ای باشد از انواع مختلف مداخلات شهری که در مقیاس‌های گوناگون مورد استفاده قرار می‌گیرد. جنبش شهرسازی تاکتیکی به دنبال ارتقا کیفیت فضاها و تبدیل آنها به مکان‌هایی «قابل استفاده» است.

این جنبش توانست توجه گسترده‌ای را در طول زمان نسبتا کوتاهی در سرتاسر جهان  به دست آورد. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این نوع شهرسازی مربوط به ^[1]DIY است که شهروندان را در راستای بهبود عملکرد فضاهای شهری تشویق نموده و معمولا اقدامات مهارتمند، شاد و موضعی را در بر می‌گیرد. هرچند که جوانب بسیاری از این اقدامات و پیچیدگی آن از سوی دانشمندان علوم اجتماعی یا سیاست شهری و گروه‌های حرفه ای برنامه‌ریزی توجه کمتری دریافت کرده‌اند. بنابراین شهرسازی تاکتیکی با در نظرگرفتن گروه‌های مختلف ذی نفع و ذی نفوذ، ابزارهایی قابل دستیابی برای تحقق اهداف از پیش تعیین شده ارائه می دهد که در عین انعطاف‌پذیری، کیفیت برنامه ریزی، طراحی و مدیریت ساخت پروژه را ارتقا می‌دهند.

شهروندان می‌توانند از شهرسازی تاکتیکی به عنوان ابزاری برای جبران کاستی‌های موجود در نظام سیاستگذاری و طراحی فیزیکی استفاده کنند. به عبارت دیگر، این مدل از برنامه‌ریزی به مردم اجازه می‌دهد تا بدون در نظر گرفتن رویه‌های سنتی روند برنامه‌ریزی، در عرصه شهری مداخله کنند. از سوی دیگر، شهرداری‌ها، سازمان‌ها و توسعه‌دهندگان پروژه می توانند از آن به عنوان یک ابزار برای گسترش دامنه مشارکت و افزایش سرعت تحقق پذیری فرصت‌ها استفاده نمایند.

در دهه گذشته، رویکرد شهرسازی تاکتیکی محبوبیت زیادی یافته است و از آن به عنوان مداخلات موقت، ارزان و مردمی هم نام برده می‌شود که برای نخستین بار در پروژه‌هایی از قبیل باغ‌های چریکی^[2]، پارک‌های پاپ آپ^[3] ، چرخ‌دستی‌های فروش غذا و پروژه‌های خیابان‌های باز^[4] که برای بهبود زندگی شهری در مقیاس‌های گوناگون مانند بلوک و خیابان به پروژه‌های طراحی شهری معرفی شدند، به کار رفت.

توسعه سرمایه اجتماعی در مقیاس محلی به عنوان یکی از اصلی‌ترین پیامدهای شهرسازی تاکتیکی در فضاهای عمومی است. پروژه‌های شهرسازی تاکتیکی بر مبنای یک رویکرد مردمی است که در آن ایده‌ها و نیروی کار به صورت محلی، از همان افرادی است که از موفقیت یک پروژه سود می برند. به همین ترتیب، مزایای حاصل از یک پروژه شهرسازی تاکتیکی نه فقط در استفاده عمومی آنها، بلکه در تلاش‌های مشترکی است که آنها را ایجاد می‌کنند. پروژه‌های شهرسازی تاکتیکی مداخلات مداومی در مقیاس کوچک هستند که تلاش می‌کنند مسائل محیطی، اجتماعی و ساختمانی را در محيط محلی مورد توجه قرار دهند. کسانی که در پروژه‌های تاکتیکی شهری فعالیت می‌کنند شهروندان عادی هستند که علاقمند به مسائل پیرامون خود هستند^[5].

New Budapest pop-up park

این پروژه Pop Up در پارکVaroshazaدر قلب شهر بوداپست واقع شده است. به منظور باززنده‌سازی فضا از مشارکت یک کارخانه چوب به نام Hello Wood در منطقه جهت ساخت مبلمان سبک و ارزان قیمت استفاده شد. در طراحی تجهیزات این پارک از فرم‌های منحنی با رنگ‌های متنوع استفاده شده است. از امکاناتی که برای این پارک در نظر گرفته شده است می‌توان به میز پینگ پنگ، فضاهایی برای ورزش، تنیس و فوتبال اشاره کرد. در این پروژه با استفاده از مداخلات کوتاه مدت، کم هزینه و سریع تغییراتی در محیط ایجاد شده است.

Biscayne Green

پروژه Biscayne Green با مساحت 1.3 هکتار در شهر میامی فلوریدا واقع شده است. از اهداف طراحی این مجموعه تبدیل پارکینگ به فضای سبز عمومی بوده است. این پروژه با مداخلات ذینفعان محلی در دو فاز موقت (یک روزه) و دائم (در طول سه هفته) اجرا شده است.

 از جمله امکانات و فعالیت‌های این مجموعه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

– فضای باز چمنکاری شده

– فضای بازی کودکان

– فضای نشستن

– فضای ویژه حیوانات

– دکه‌های فروش غذا

– برگزاری رویدادها

– فضای اجرای موسیقی و رقص

– امکانات ورزشی

Market Square

پروژه میدان Market با رویکرد توسعه محور توسط معمار PPS در شهر Houston آمریکا طراحی شده است. هدف از طراحی این میدان که در سایتی تاریخی  نیز واقع شده است، تبدیل آن  به فضایی سرزنده و محرک برای توسعه محله بوده است. سایت پروژه قبلا جهت برگزاری مراسم اختتامیه و افتتاحیه ورزشی مورد استفاده قرار می‌گرفت.

در این پروژه طیفی از فضاها و فعالیت‌ها نظیر: کافه، فضای اجرای نمایش، فضاهای نشستن با سایه‌بان، فضای بازی کودکان، ایستگاه‌های دوچرخه، فضای گردش، فضای مختص حیوانات خانگی، فضای رویداد مانند جمعه بازار، بازار کشاورزان، نمایش فیلم، کلاس‌های ورزشی وکیوسک کتاب وجود دارد.

Congress Square Park

پروژه  Congress Square Park که در شهر پورتلند واقع شده است با رویکرد توسعه جامعه فردی فعالیت خود را آغاز کرد. هدف از طراحی این پارک تبدیل آن به یک نقطه نشانه‌ای و نماد هویت شهر پورتلند بوده است و همچنین طراح به دنبال خلق فضایی برای گردهمایی و تعامل ساکنین و بازدیدکنندگان بوده است.

ایده های طراحی این مجموعه به شرح زیر است:

– امکان برگزاری رویدادهایی نظیر کنسرت، رقص، نمایش فیلم و … در فضا

– انعطاف‌پذیری فضا و استفاده از مبلمان قابل جابجایی

– استقرار کامیون‌های فروش غذا و نوشیدنی در نقاط مختلف پارک

– مدیریت و نگهداری فضا توسط جامعه محلی

– ایجاد پیوند بین جامعه محلی و هنرمندان

– استفاده از هنر عمومی.

Hotspot in Milwaukee

پروژه Hotspot با مساحت بالغ بر 8093 مترمربع در شهر میلواکی آمریکا واقع شده است. رویکرد این پروژه توسعه جامعه محور است. از اهداف طراحی این مجموعه تبدیل فضای پارکینگ به یک فضای عمومی همه‌ شمول، پویا و انعطاف‌پذیربوده است.

در پروژه Hotspot طیفی از فعالیت‌ها و فضاهایی به شرح زیر وجود دارد:

– دکه‌هایی که در آن غذاهای محلی به فروش می‌رسد.

– فضاهایی برای نشستن و گردهمایی

– فضای برای اجرای نمایش و برگزاری رویداد

– فضای نمایش هنر عمومی

Ponte GuapoIsodoro

پروژه Ponte GuapoIsodoro در شهر Sevilla اسپانیا واقع شده است. رویکرد این پروژه مشارکت کودکان و والدین آن‌ها در بازطراحی فضای بازی کودکان است.

Heathwood Park

پروژه پارک Heathwood در شهر Wyandotte آمریکا واقع شده است و توسعه دهندگان آن Dotte Agency & Gehl Instituteهستند. رویکرد طراحی این مجموعه ایجاد سلامت در جامعه محلی است. هدف از توسعه این پارک رفع نیازهای جامعه محلی و ارتقاء کیفیت‌های محیطی است. در این راستا از مشارکت مردم محلی، به ویژه گرو‌ه‌های داوطلبانه، در فرآیند توسعه استفاده شده و در نهایت مدیریت و نگهداری فضا به مردم محلی سپرده شده است.

برخی از اقدامات انجام شده در راستای توسعه‌ی این پارک عبارتند از:

– جمع‌آوری علایم و نشانه های هشداردهنده موجود و استفاده از علایمی با محتوای مثبت و طراحی مناسب

– ساخت مبلمان شهری و وسایلی برای بازی

– نظافت فضا

– بازسازی مسیرها و فضاهای موجود

– ایجاد مسیرهای ورزش و سلامت

^[1]. Do It Yourself

^[2]. Guerrilla Gardens

^[3]. Pop-Up Parks

^[4]. Open Street Projects

^[5]. مأخذ: طراحی شهری با رویکرد شهرسازی تاکتیکی، منطقه 10 تهران، 1397، مشاور: دانشگاه شهید بهشتی تهران

پروژه های گروه معماری کارند

پروژه پارک هفت تیر